Dla każdego studenta rozpoczęcie studiów to przełomowy moment w życiu, wiążący się z nowymi wyzwaniami, niejako start w dorosłe życie. Jednak studenci bez trudności i niepełnosprawności często nie są w stanie wyobrazić sobie ładunku emocjonalnego, z jakim w przestrzeń studencką i uniwersytecką wkraczają osoby z zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Dla nich zrozumienie tradycyjnego systemu uniwersyteckiego, poznanie i stosowanie się do niepisanych często zasad społecznych rządzących okresem studiowania, stanowi wyzwanie szczególne. Oczywiście nie każda osoba ze spektrum autyzmu jest w stanie podjąć studia, ale to samo dotyczy przecież wszystkich innych ludzi.
W oparciu o środki z projektu unijnego „Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu jako dostępna uczelnia bez barier” Centrum Wsparcia i Rozwoju rozbudowuje zakres wsparcia niezbędnego osobom z różnego rodzaju zaburzeniami. Kluczem do prawidłowego odczytania ich potrzeb jest jednak zdobycie wiedzy o funkcjonowaniu osób doświadczających różnego rodzaju zaburzeń.
Pracownicy Centrum Wsparcia i Rozwoju UPP poznali specyficzne zachowania i potrzeby osób z zespołem Aspergera podczas szkolenia przeprowadzonego w poniedziałek 14 czerwca br. przez pana 
Pawła Górnego, psychologa i psychoterapeutę, dyrektora Niepublicznej Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej „Otwarte Drzwi” w Poznaniu. Pan Paweł na co dzień pracuje z dziećmi i młodzieżą w Niepublicznej Szkole Podstawowej „Otwarte Drzwi” i Niepublicznym Liceum Ogólnokształcącym „Otwarte Drzwi”oraz szkoli nauczycieli pracujących z uczniami z tego typu zaburzeniem.
Zespół Aspergera (ZA) nie jest chorobą, ani zaburzeniem psychicznym. Definiuje się go jako całościowe zaburzenie rozwoju ze spektrum autyzmu. ZA nie wyodrębnia się jako osobnej jednostki chorobowej: Amerykańskie Stowarzyszenie Psychiatryczne zlikwidowało podziały w obrębie spektrum autyzmu (ang. Autism Spectrum Disorder – ASD) i obecnie mówi się jedynie o stopniach wymaganego wsparcia.
Osoby z zaburzeniami ze spektrum autyzmu (ASD), w tym osoby z zespołem Aspergera, stanowią coraz liczniejszą grupę studentów w Polsce, jednak uczelnie nie prowadzą dokładnych statystyk w tym zakresie. Nie mają możliwości pytania o stan psychofizyczny studenta, a studenci neuronietypowi, co do zasady, nie przekazują takich informacji. Sprawę utrudnia też fakt, że duża część osób dorosłych funkcjonujących z zespołem Aspergera nie została zdiagnozowana. Osoby z ASD mogą się odnajdywać nie tylko w roli studentów, ale też wykładowców. Do aktywnych autystycznych profesorów należą słynna zootechniczka Temple Grandin czy laureat Nagrody Nobla z ekonomii, Vernon L. Smith.
Z jednej strony osoby z ASD mają niezwykłe zdolności pamięciowe, obejmujące pojemność i trwałość zapamiętywanych faktów i elementów strukturalnych. Jeśli mają motywację, potrafią szybko opanowywać kolejne obszary wiedzy, ze skrajnie tematycznie oddalonych dziedzin i dołączać do już posiadanych. Cechuje je też pasja i zdolność do szczegółowego badania wąskich obszarów wiedzy, dążenie do wyznaczonego celu, pomimo utrudnień, niezłomność i konsekwencja w zakresie przyjętych norm i zasad, odporność na krytykę, sugestie i wpływy zewnętrzne.
Z drugiej jednak strony, trudności w zakresie rozumienia świata społecznego, szczególnie w bezpośrednich interakcjach z innymi studentami czy nauczycielami, a także trudności związane z zachowaniem w sytuacjach społecznych stanowią podstawowy deficyt studentów z ZA. Lęki społeczne, trudności komunikacyjne, związane z tym nieśmiałość i wycofanie, a także nadwrażliwość sensoryczna i częste przebodźcowanie atmosferą panującą w drodze na uczelnię, na korytarzach, w salach powodują, że są to osoby ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Dla takiego studenta każdy kolejny semestr może być źródłem stresu, z uwagi na zmieniający się plan zajęć, wykładowców, sale, a także nowe osoby w grupie zajęciowej, co w sposób zasadniczy może zachwiać jego poczucie bezpieczeństwa.
Połączenie niezwykle mocnych stron z zupełnie nieprzewidzianymi ograniczeniami może budzić zdumienie otoczenia. Przy braku świadomości funkcjonowania osób ze spektrum autyzmu, ich nietypowe zachowania odbiegające od ogólnie przyjętych norm uczelnianych np. zadawanie pytań w trakcie zajęć bez prośby o pozwolenie oraz bez uwzględnienia kontekstu sytuacji; zadawania pytań o kwestie podstawowe, zrozumiałe dla innych, bądź o zupełnie niespodziewany aspekt problemu, który innym wydaje się nieistotny, innym może się wydawać bez sensu i mogą je uznać za stratę czasu. Wynika to z faktu, że osoby z ASD mają problem z przestrzeganiem zasad, których nie rozumieją, które są dla nich nielogiczne – dlaczego mam nie zadawać pytań, jeśli czegoś nie rozumiem, a chcę zrozumieć?
Osoby ze spektrum autyzmu przez większość życia doświadczają niezrozumienia swojej odmienności, mimo, a może właśnie dlatego, że dysponują ponadprzeciętnym ilorazem inteligencji oraz często nieprzeciętnym potencjałem intelektualnym. Jego zaistnienie jest możliwe jednak tylko w sprzyjających warunkach, opartych na bezpieczeństwie i prawie do pomyłek. Udzielanie wsparcia nie oznacza jednak, że osoby te należy otaczać „kordonem bezpieczeństwa”, wewnątrz którego będą specjalnie traktowane. „Prowadzenie za rączkę”, bez pozostawienia przestrzeni na możliwości podejmowania prób przełamywania własnych ograniczeń i popełniania błędów, na których można się uczyć, to odbieranie osobie z ASD szans na stopniowe zdobywanie samodzielności, potrzebnej nie tylko podczas studiów, ale również przez resztę życia. We wsparciu chodzi jedynie o znoszenie barier.
Centrum Wsparcia i Rozwoju planuje wprowadzanie na naszej uczelni rozwiązań wspierających osoby ze spektrum autyzmu. Wdrożenie spójnego i czytelnego systemu identyfikacji wizualnej w budynkach uczelni, przegląd procedur, dostosowanie procesu nauczania czy też wzrost świadomości społeczności akademickiej odnośnie funkcjonowania osób neuronietypowych zmniejszy ich stres związany z przebywaniem w społeczności akademickiej i umożliwi rozwinięcie swojego potencjału.
Źródła:
https://www.vice.com/pl/article/4x4ynj/studia-autyzm
http://fundacja-furia.pl/studia-asd/?3d-flip-book=dla-pracownika-v2
http://fundacja-furia.pl/studia-asd/?3d-flip-book=dla-studenta
http://www.spisautyzmu.pl/index_files/raport_OSA.pdf
dr Magdalena Maćkowiak
doradca edukacyjny, CWR UPP
