Jeszcze parę minut i przestawiasz budzik, by pospać chwilkę dłużej. W weekend pozwalasz sobie na więcej, czasami zupełnie zapominasz o budziku i spisz, ile dusza zapragnie. Chyba, że jesteś ptasiarzem, lubisz podglądać ptaki, a te, przynajmniej większość z nich, lubią wiosenne i letnie poranki. Wtedy, nieco paradoksalnie, w weekend być może wstajesz nawet wcześniej niż w inne, robocze, dni tygodnia. I nawet wśród ptasich fascynatów, są sowy – osoby uwielbiające nocny tryb życia, jak i skowronki, ranne ptaszki. Jednak nawet osoby o nocnym chronotypie, chcąc zobaczyć więcej gatunków muszą po prostu rano wstać, zabrać lornetkę, plecak i prowiant i w drogę. Czasem niewyspani, czasem z podkrążonymi oczami. A szkoda, bo komfort snu to naprawdę podstawa zdrowego trybu życia, a obserwacje ptaków – przynajmniej w ogólnym zakresie – komfortowi snu zdecydowanie służą.
Wracając jednak do weekendu, gdy się jest ptasiarzem, to może on się różnić od innych dni tygodnia – i to na niekorzyść, czy formalnie rzecz ujmując, krótszy czas snu. Przypomina to podróż 
samolotem i szybka zmianę stref czasowych, znaną popularnie jako jet lag. Badacze takie, weekendowe czy świąteczne, różnice właśnie w nawiązaniu do podróży, a jednak bez przemieszczania się na większe odległości nazwali social jet lag (SJL). W klasycznym wydaniu głównymi objawami SJL są: ogólne poczucie zmęczenia, utrata apetytu, kłopoty z koncentracją i pamięcią, niezdarność i ogólny brak energii. O tym jak to rzeczywiście wpływa na obserwatorów ptaków postanowili sprawdzić badacze z Uniwersytetu w Tybindze (Niemcy) i Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu.
„Sami jesteśmy nie tylko badaczami, ale i hobbistycznie obserwujemy ptaki, to chcieliśmy przyjrzeć się i konsekwencją ptasiarstwa dla naszego komfortu snu” – podkreśla prof. Christoph Randler z Tybingi, światowej klasy badacz chronotypów i główny autor badań właśnie opublikowanych w międzynarodowym czasopiśmie Journal of Sleep Research. Wiele ptaków to gatunki o wczesnoporonnej aktywności, a chęć ich zobaczenia i posłuchania bywa naprawdę olbrzymia. „Wiadomo, jak jest, nawet zajmując się zawodowo biologią nie zawsze w zwykłe dni mamy na to czas, a cóż dopiero mają zrobić miłośnicy ptaków zajmujący się zawodowo inną działalnością? Ptasiarstwo to prawdziwie demokratyczne hobby dla wszystkich: nauczycielek, lekarek, ślusarzy, księży i policjantów, więc im pozostają weekendy” – dodaje prof. Piotr Tryjanowski z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, współautor badań.
Aby zobaczyć, jak wygląda weekendowe życie, a właściwie sen obserwatorów ptaków, badacze zapytali ponad 2400 niemieckich obserwatorów ptaków o wzorzec ich snu. Wcześniejsze o kwadrans wstawanie, ale jest to istotna różnica, zwłaszcza gdy przypomnimy sobie dźwięk budzika, przeciąganie się i mamrotane pod nosem – a daj mi pospać choćby jeszcze 5 minut! Wartość ta staje się jeszcze istotniejsza, jeśli uwzględnimy, że normalni ludzie w weekendy śpią jednak pół godziny dłużej niż w dni robocze, czyli razem to już 45 minut różnicy. Najbardziej jednak wzorzec snu zmieniają najbardziej zaawansowani, wyspecjalizowani obserwatorzy. Tacy, którzy namiętnie sprawdzają, gdzie w okolicy pojawiają się ptasie rzadkości i koniecznie chcą je zobaczyć. To pewien paradoks, że argumentując obserwowanie ptaków troską o własne zdrowie, popada się w zupełnie niezdrowe zachowania.
„Podejrzewamy, że inne rodzaje hobby, też mogą zmieniać aktywność snu. Warto bowiem wiedzieć, kiedy wybrać się na żagle, pochodzić po skałkach, powłóczyć się po lesie, a nawet rozpocząć jogging. Pewnie karciarze i szachiści mają nieco inaczej, ale to niezbyt aktywny, przynajmniej w sensie fizycznym, rodzaj wypoczynku. A przywołując w pamięci słowa piosenki Śpij Kochany śpij, można by dodać … i o ptakach śnij, byle umiarkowanie. Bowiem nawet w tym przypadku, co za dużo to niezdrowo” – żartobliwie podsumowuje prof. Tryjanowski.
Cytowana praca: Randler C, Staller N, Tryjanowski P. (2021) Negative social jetlag –Special consideration of leisure activities and evidence from birdwatchers. J Sleep Res. 2021;00:e13372. https://doi.org/10.1111/jsr.13372
Iwona Cieślik
Rzeczniczka prasowa UPP
